Produkcja fajansu w Kole
Początki przemysłowej produkcji ceramiki wiążą się z osobą Józefa Freudenreicha. W 1842 roku, razem z Henrykiem Wendlerem, fabrykantem ze Sławska, zakupili dom fabryczny, zlokalizowany w Kole przy Trakcie Warszawskim, zobowiązując się urządzić w nim fabrykę. Założenie ceramicznej wytwórni w Kole otwierało dostęp do rynków całego Cesarstwa Rosyjskiego. Dla władz miejskich istnienie zakładu miało duże znaczenie, o czym świadczy zawarty w umowie warunek, mówiący, że w przypadku zaniechania produkcji, obecny właściciel może sprzedać posesję jedynie fabrykantowi z przeznaczeniem na Zakład Fabryczny. W 1844 roku zakład posiadał już 3 piece, 20 warsztatów i zatrudniał 31 osób. W 1845 roku wyroby z Koła prezentowane były na wystawie w Warszawie. Trudna do określenia jest struktura produkcji fabryki w pierwszym etapie jej funkcjonowania. Z zachowanych dokumentów wynika, że obok fajansu produkowano tu również szkło i porcelanę. Nie zachowały się przykłady wyrobów szklanych, ani porcelanowych, natomiast fajans produkowany w wytwórni Józefa Freudenreicha charakteryzował się bardzo wysoką jakością i dużym stopniem spieczenia czerepu, co pozwalało na nazywanie niektórych wyrobów półporcelaną.
Produkty z pierwszych lat funkcjonowania fabryki to głównie naczynia stołowe zdobione drobną dekoracją plastyczną lub nadrukami oraz barwione kolorowymi szkliwami majoliki z charakterystycznym płaskim reliefem.
W roku 1880 kolską wytwórnię przejął syn Józefa August. Fabryka rozwijała się szybko i w 1884 roku składała się już z dwóch zakładów. W asortymencie znajdowało się ponad 900 wzorów, z których każdy oferowany był w kilku wariantach dekoracji. Oprócz przyborów stołowych: produkowano. zestawy sanitarne oraz przedmioty dekoracyjne. W zdobnictwie obok stosowanych wcześniej reliefu i druku pojawiły się m.in. kalkomanie i ażury.
Czesław Freudenreich z żoną
W fabryce pracowały dwie, z czterech córek Czesława: Krystyna pracująca bezpośrednio przy produkcji i Irena – malarka, autorka nowatorskich projektów zdobniczych. W tym czasie też do fabryki sprowadzano wybitnych specjalistów z zakresu ceramiki. Wśród nich znalazł się Zygmunt Błaszczyk, absolwent pracowni ceramicznej krakowskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego. Charakterystyczne dla autora zdobienia wykonane zostały przy użyciu pełnego zestawu barw. Rozwój fabryki został przerwany wybuchem II wojny światowej. W nocy z 13 na 14 października 1939 roku Czesław Freudenreich i jego córka Krystyna zostali zaaresztowani przez Niemców i osadzeni w konińskim więzieniu. Oboje rozstrzelano 10 listopada i pochowano w mogile zbiorowej na cmentarzu rzymsko-katolickim w Koninie. Wojna dla kolskiej Fabryki Fajansu oznaczała niemiecki zarząd. Produkcję w latach 1939-1945 ograniczono tylko do zaspokajania lokalnego rynku. Pod koniec okupacji zakład został niemal kompletnie zniszczony. W styczniu 1945 roku rozpoczęto prace porządkowe i fabryka znalazła się pod przymusową administracją państwową. W listopadzie została podporządkowana Zjednoczeniu Przemysłu Ceramiki Technicznej i Szlachetnej w Radomiu. W latach 1950 – 1961 działała jako samodzielny podmiot gospodarczy pod nazwą Zakłady Fajansu „Koło” w Kole. W 1962 roku w mieście powstało przedsiębiorstwo produkujące ceramikę sanitarną. W styczniu 1963 roku zakłady połączyły się i funkcjonowały pod wspólną nazwą „Zakłady Ceramiki Koło”.
Fabryka fajansu w okresie okupacji hitlerowskiejW 1974 r.oku kolska fajansarnia została połączona z Włocławskimi Zakładami Ceramiki Stołowej. Z początkiem lat 90. XX w. fabryka stała się własnością prywatną. Na sygnaturach pojawiają się nowe nazwy „Koło Fajans Janopol”, a następnie „Koło Fajans Stanpol”.Od 1956 roku z fabryką związała się Helena Majewska – artystka, preferująca wzory kwiatowe. Pełniejszy indywidualny rozwój twórczości obserwuje się u malarki od roku 1977, kiedy zaczęto organizować Włocławskie Biennale Fajansu. Wówczas, w jej dekoracjach zauważa się wyraźną tendencję do rozbudowy i znacznego zagęszczania schematów kompozycyjnych.W fabrycznej wzorcowni uwagę zwracały prace innej artystki – Marii Zawielak-Hadaczek – absolwentki PWSSP we Wrocławiu. Z kolskim zakładem związana była od roku 1971. Projektowała zarówno formy ceramiczne jak i nowe wzory dekoracji malarskich. Jej projekty zdobnicze w dużej części utrzymane były w tonacjach kobaltu.
Współczesna produkcja wyrobów fajansowych opierała się głównie na wkładzie pracy ręcznej. Tradycyjne zdobienie kolskich naczyń, nawiązujące do folkloru, wzbogacane indywidualnymi kompozycjami, wynikającymi z inwencji twórczej zatrudnionych w fabryce malarek, przedstawiało wysoki poziom. Cały asortyment, zarówno dekoracyjny, jak i użytkowy, uznawany był za rękodzieło artystyczne. Wyroby Kolskiej Fabryki Fajansu, cenione przez odbiorców, mają wyrobioną markę w całym kraju.
Opracowanie: Maciej Janiszewski
Materiały Muzeum Technik Ceramicznych w Kole.
https://kurier-kolski.pl/